Jak odzyskać kaucję gwarancyjną od inwestora
Zgodnie z 647¹ § 3 k.c. Inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę. Na gruncie tego przepisu powstaje pytanie czy elementem owego wynagrodzenia jest również kaucja gwarancyjna ustanowiona w umowie (najczęściej umowie o roboty budowlane) na zabezpieczenie przyszłych roszczeń związanych z jej wykonaniem. W myśl utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, zatrzymane środki na poczet kaucji stanowiące element wynagrodzenia podlegają reżimowi solidarnej odpowiedzialności Inwestora. Jak wskazał w wyroku z dnia 12.09.2019 r. (sygn. akt: V CSK 324/18) Sąd Najwyższy: „Kaucją gwarancyjną nie jest zatrzymanie części wynagrodzenia należnego drugiej stronie, gdyż nie ma wówczas przekazania środków pieniężnych na rachunek uprawnionego z zabezpieczenia wykonania świadczenia. Taka sama sytuacja wystąpi, gdy zatrzymanie części wynagrodzenia nazwie się potrąceniem kwoty należnej do zabezpieczenia. W odniesieniu do umów o roboty budowlane jest to zatrzymani części wynagrodzenia należnego podwykonawcom na rachunku wykonawcy z pozostawieniem odpowiedzialności jego wraz z inwestorem (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r. I CSK 349/17, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2018 r. IV CSK 40/18, nie publ.).”
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów SN z 29 czerwca 1995 r. (III CZP 66/95, LexisNexis nr 301835, OSNC 1995, Nr 12, poz. 168) „Zgodnie z kombinowaną metodą wykładni, priorytetową regułę interpretacyjną oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom stanowi rzeczywista wola stron. Zastosowanie tej reguły wymaga wyjaśnienia, jak strony rzeczywiście zrozumiały złożone oświadczenie woli, w szczególności jaki sens łączyły z użytym w oświadczeniu woli zwrotem czy wyrażeniem. W razie ustalenia, że były to te same treści myślowe, pojmowany zgodnie sens oświadczenia woli trzeba uznać za wiążący.”
W kontekście przytoczonych orzeczeń trzeba przyjąć, że to czy instytucja umowna nazwana kaucją gwarancyjna stanowi element wynagrodzenia należnego podwykonawcy zależy każdorazowo od treści umowy zawartej z wykonawcą. Z kolei w wyroku z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10 (nie publ.) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że charakter zabezpieczenia nazywanego kaucją gwarancyjną „… zawsze musi być oceniany poprzez pryzmat postanowień umownych - czy strony chciały nadać zabezpieczeniu charakter kaucji gwarancyjnej, czy też jako zabezpieczenie miało służyć zatrzymanie wynagrodzenia wykonawcy, który po pierwsze, godził się na wypłacenie tej jego części w innym terminie, a po drugie, zgadzał się by inwestor przeznaczył je na pokrycie wierzytelności z tytułu roszczeń z rękojmi. Fakt, że oba zabezpieczenia pełnią taką samą funkcję, nie oznacza, iż jest tożsamy ich charakter prawny.”
W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, że „… kaucjodawca przekazuje określoną ilość pieniędzy, a kaucjobiorca może z nich korzystać i zobowiązuje się do ich zwrotu. Następuje przeniesienie własności przedmiotu kaucji, które jest połączone z władztwem, czyli konieczne jest przeniesienie posiadania rzeczy.” a co za tym idzie „Nie można uznać zatem by zabezpieczenie należytego wykonania robót poprzez zatrzymanie wynagrodzenia nosiło cechy umowy kaucji, wobec nieprzeniesienia własności środków pieniężnych przez wykonawcę na rzecz inwestora.”
Niejednokrotnie w umowach o roboty budowlane stosuje się zabieg wprowadzenia kaucji gwarancyjnej i wskazuje się, że jest ona ustanawiane przez podwykonawcę, ale w formie środków zatrzymywanych przez wykonawcą z należnego podwykonawcy wynagrodzenia. Stanowi to formę hybrydową, a przeciwko takim próbom opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23.03.2018 r. sygn. akt I CSK 349/17, wskazując że „…konstrukcja taka zakładałaby zgodę podwykonawcy na umorzenie części jego wierzytelności z tytułu wynagrodzenia, która korzysta ze wzmocnionej ochrony w ramach mechanizmu odpowiedzialności solidarnej ustanowionej bezwzględnie obowiązującym przepisem art. 647¹ § 5 k.c. i zastąpienie jej w tej części wierzytelnością o tej samej treści, jednak ochrony tej pozbawioną. Konsens co do takiego rozwiązania powinien zatem zostać wyrażony w sposób dostatecznie wyraźny.”.
Jakkolwiek w doktrynie możemy spotkać się z odmiennymi teoriami w przedmiocie kwalifikacji zatrzymanej części wynagrodzenia jako kaucji gwarancyjnej, warto przytoczyć opinię (Rękojmia i gwarancja w robotach budowlanych, J.Bieluk, Katarzyna Z.Zadykowicz – Sokół, Warszawa 2020, s. 285-286) aprobującą orzeczenie Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 12.0.9.2019 r., (sygn. akt V CSK 324/18) w przedmiocie definiowania kaucji poprzez rozróżnienie jej charakteru o instytucji zatrzymania wynagrodzenia. Przyjmuje się bowiem, że „… dla zrealizowania kaucji gwarancyjnej, która podobnie jak umowa gwarancyjna nie jest regulowana kodeksowo, a tylko fragmentarycznie w niektórych ustawach wymaga się, aby kwota kaucji znalazła się w aktywach uprawnionego do kaucji i pozostawała w nich tak długo, aż zajdą przesłanki do jej zwrotu na rachunek drugiej strony. Kaucja ma bowiem charakter zobowiązania kauzalnego, akcesoryjnego i noszącego cechy depozytu nieprawidłowego, a także kojarzonego z czynnościami o charakterze powierniczym. Dający kaucję przekazuje określoną kwotę pieniędzy na rachunek biorącego, a biorący jest uprawniony do zaspokojenia swoich interesów w przypadku niespełnienia świadczenia w terminie przez zobowiązanego lub doi zwrotu kaucji w razie spełnienia tego świadczenia. Z tych względów kaucją gwarancyjną nie jest zatrzymanie części wynagrodzenia należnego drugiej stronie, gdyż nie ma wówczas przekazania środków pieniężnych na rachunek uprawnionego z zabezpieczenia wykonania świadczenia. Taka sama sytuacja wystąpi, gdy zatrzymanie części wynagrodzenia nazwie się potrąceniem kwoty należnej do zabezpieczenia. „
Kancelaria prowadzi doradztwo z zakresu spraw cywilnych i gospodarczych oraz reprezentuje klientów w procesach polubownych i sądowych o zwrot kaucji gwarancyjnych od inwestorów. Zapraszamy do kontaktu za pośrednictwem skrzynki pocztowej e-mail: biuro@basiewiczkasprzyk.pl lub telefonicznie pod nr (71) 307-02-23.
Więcej informacji o ofercie Kancelarii w zakresie sporów sądowych w zakładce „Spory sądowe” lub „Aktualności”.
Autorem niniejszej publikacji niestanowiącej porady prawnej jest Basiewicz Kasprzyk Kancelaria Radców Prawnych Sp. p. z siedzibą we Wrocławiu.
